ما در این دانشنامه به زبان ساده توضیح خواهیم داد که بورس یا بازار سهام چیست ؟ و شما با مفهوم و جایگاه آن آشنا میشوید. همینطور شرایط ورود به بازار بورس و نحوه سرمایه گذاری در این بازار را نیز شرح خواهیم داد. در مورد انواع بازارهای بورسی مثل بورس و فرابورس هم توضیح میدهیم تا شما با تفاوت این بازارها به طور کامل آشنا شوید.

تعریف بازار بورس چیست؟

در پاسخ به این سوال که بورس چیست باید بگوییم که بورس یا بازار سهام، یک بازار سازمان‌دهی شده است که با هدف خرید و فروش سهام یا هر نوع اوراق بهادار یا کالای دیگری شکل گرفته است. واژه «بورس» اشاره به منزل فردی هلندی به نام ون در بورس (Van der Burse) دارد که خریداران و فروشندگان در منزل او جمع می‌شدند و با یکدیگر معامله می‌کردند.

عملکرد اصلی تمامی بورس ها، نظیر بازار بورس سهام یا کالا، حصول اطمینان از یک معامله عادلانه و منظم، در کنار انتشار اطلاعات قیمت برای همه اوراق و دارایی های معامله‌شده در بازار است. بازارهای بورس به شرکت ها، دولت‌ها و سایر گروه‌ها پلتفرم یا زیرساختی را ارائه می‌کنند که برای فروش اوراق بهادار به عموم سرمایه گذاران از آن بهره ببرند.

بازار بـورس ممکن است در یک مکان فیزیکی قرار داشته باشد که معامله گران یکدیگر را آنجا ملاقات کنند و دست به خریدوفروش بزنند یا معاملات به‌صورت کاملاً الکترونیکی انجام می‌گیرد. «بازار سهام»، «بازار سرمایه» یا «بازار بورس» نام‌هایی است که بسته به موقعیت جغرافیایی به آن داده می‌شود. برای آشنایی بیشتر با این بازار ویدیو زیر را مشاهده کنید.

بازار بورس در جهان چه تاریخچه ای دارد؟

برای توضیح در خصوص تاریخچه پیدایش بورس در جهان بهتر است ابتدا به تاریخی پیدایش  واژه بورس اشاره کنیم. به اعتقاد اغلب کارشناسان تاریخچه پیدایش واژه بورس باز می‌گردد.  در آن زمان بازرگانان و کسبه شهر بروژ در بلژیک در میدانی به نام تر بورس در مقابل خانه اشرف زاده به نام واندر بورس جمع میشدند  خرید و فروش می کرد به همین علت از آن تاریخ به بعد مکانهایی که مردم در آن خرید و فروش می کردند به بورس معروف شدند.

البته در آن زمان این مکانها نظم و انضباط خاصی نداشتند و همه افراد می توانستند بدون کمترین محدودیتی در آنجا فعالیت کنند. اما به مرور زمان نظم و انضباط خاصی در این مکانها حکم فرما شد به نحوی که که پس از مدتی فقط بازرگانان، صرافان و دلالان اجازه پیدا کردند که در این مکانها به خرید و فروش بپردازند. در گذر زمان تالارهای مسقف بورس شکل گرفتند و بازرگانان که تا پیش از این در هوای آزاد خرید و فروش می کردند برای خرید و فروش به این تالارها می رفتند و در بسیاری از منابع علمی و تاریخی، زمان آغاز به کار تالار های بورس مسقف را به عنوان تاریخ رسمی تاسیس بورس در دنیا معرفی می کنند. اگر چه همانطور که گفتیم، پیشینه آن به قبل از قرن پانزدهم میلادی باز می گردد.

 برای آشنایی با تاریخچه بازار سهام در جهان فیلم آموزشی زیر را مشاهده کنید

نخستین دارایی هایی که در بازارهای بورس اولیه معامله میشد، چه بودند؟

برای پاسخ به این سوال ابتدا باید با مفهوم شرکتهای سهامی آشنا شویم. از زمانهای قدیم، بازرگانان همواره دنبال آن بودند تا احتمال زیان خور را کاهش دهند. شراکت بهترین راهی بود که می توانست ریسک کسب و کار آنها را کاهش دهد. چون با شریک شدن چندین فرد در یک کسب و کار سود و زیانهای احتمالی آن کاهش پیدا می کرد و بین همه شرکا تقسیم میشد. این تجربه به تدریج به تشکیل شرکتهای سهامی منجر شد. در این شرکتها هر یک از شرکا به نسبت سهمی که در شرکت داشت، در منافع یا ضررهای احتمالی شرکت سهیم میشد.
اولین شرکت سهامی با نام ماسکوی در سال ۱۵۵۳ میلادی با مشارکت عده ای از تجار در روسیه ایجاد شد. گسترش مبادلات تجاری در جهان نیاز به سرمایه های بیشتر و شرکای بیشتری داشت. لذا به مراکزی نیاز بود که بتواند بین دارندگان سرمایه و متقاضیان سرمایه ارتباط برقرار کند. این مراکز با نام بورس معروف شدند.

اولین های بازار بورس چه مکانها و شرکتهایی هستند؟

اولین بورس اوراق بهادار جهان، در اوایل قرن ۱۷ میلادی در شهر آمستردام هلند تشکیل شد و کمپانی هند شرقی اولین شرکتی بود که سهام خود را در آن عرضه کرد.
فعالیت های مرتبط با بورس لندن از اوایل قرن هجدهم میلادی و در قهوه خانه ها شروع شد. این فعالیتها در سال ۱۷۷۳ میلادی و با خرید ساختمان مستقل توسط معامله گران وارد فصل جدیدی شد. در نهایت در سوم مارس سال ۱۸۰۱ میلادی بورس لندن فعالیت خود را آغاز کرد.
اما تاریخجه بورس نیویورک به عنوان سومین بورس بزرگ با سایر بورسها متفاوت است. در ۱۷ می ۱۷۹۲، ۲۴ کارگزار بازار سهام در خیابان وال استریت نیویورک و زیر درخت چناری جمع شدند و توافق نامه ای را امضا کردند که به توافق نامه درخت چنار معروف شد. آنها در ۸ مارس ۱۸۱۷ با تنظیم اساسنامه ای شروع به کار بورس نیویورک را رسمیت بخشیدند.
به تدریج سایر کشورها نیز دارای بازار بورس شدند و امروز کمتر کشوری را می توان یافت که چنین بازاری را نداشته باشد.

بازار بورس در ایران چه تاریخچه ای دارد؟

مطالعات اولیه درباره تاسیس بورس در ایران، به سال ۱۳۱۵ شمسی بر میگردد. در این سال فردی بلژیکی به نام ران لوترفلد پس از انجام مطالعات گسترده درباره تاسیس بورس در ایران، اساسنامه داخلی بورس را تهیه و به مسئولان ایرانی ارائه کرد. اما با توجه به شرایط آن زمان و وقوع جنگ جهانی دوم، عملا موضوع بررسی و تاسیس یازار بورس در ایران حدود ۲۵ سال به تاخیر افتاد.
در سال ۱۳۴۱ کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، بازرگانی و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران تشکیل و موافقت نامه اولیه تاسیس بازار سهام در این کمیسیون تنظیم شد.
در اواخر همان سال هیئتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیرکل این بورس برای مشارکت در راه اندازی بورس ایران، به کشورمان دعوت شدند و بالاخره بعد از چهارسال در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد. حدود یکسال بعد، در ۱۵ یهمن ۱۳۴۶ بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معامله روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی که بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار می رفت، به طور رسمی فعالیت خود را آعاز کرد.

یکی از مهمترین تحولات تاریخ بورس ایران، اجرای قانون جدیدی تخت عنوان قانون بازار اوراق بهادار در اول آذر سال ۱۳۸۴ بوده است که ضمن رفع برخی نارسایی هاو نواقص موجود در قانون اولیه، زمینه توسعه گسترده بورس در ایران را فراهم کرد. طبق این قانون بخش نظارتی و غملیاتی بورس از هم تفکیک شدند و سازمانی به نام سازمان بورس و اوراق بهادار، به عنوان نهاد نظارتی بورس تشکیل شد.

برای آشنایی با پیدایش بورس در ایران ویدیو زیر را مشاهده کنید.

انواع بازارهای بورس در ایران چه نام دارند؟

تا به امروز، چهار بورس بزرگ کشور تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت میکنند:

  • الف: بورس اوراق بهادار تهران: که در آن سهام شرکت ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت خرید و فروش میشود.
  • ب: فرابورس ایران: که در آن هم سهام شرکتهایی که بنا به دلایلی موفق به پذیرش در بـورس اوراق بهادار تهران نمیشوند مورد معامله قرار می گیرد.
  • ج: بورس کالای ایران: که در آن انواع کالاها مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و … خرید و فروش میشود.
  • د: بورس انرژی: که در آن حامل های انرژی از جمله برق، زغال سنگ و کک خرید و فروش میشود.

مشارکت در بازار بورس برای سرمایه گذاران چه مزایایی دارد؟

سرمایه گذاری در بازار سـهام مزایای متعددی برای سرمایه گذاران دارد. که در ادامه به این مزایا می پردازیم:

۱- کسب درآمد

یکی از اهداف اصلی هر فرد در سرمایه گذاری کسب سود و درآمد است. سرمایه گذاری در بازار سهام اگر به صورت صحیح و آگاهانه باشد از دو راه این هدف را تامین می کند: یکی دریافت سود نقدی و دیگری افزایش قیمت سهام.

۲-  امنیت و شفافیت در سرمایه گذاری

یکی از مهمترین مزایای سرمایه گذاری در بورس، امنیت سرمایه گذاری و برخورداری از حمایت قانونی است. شرکتهایی که سهامشان در بورس خرید و فروش می شود موظفند اطلاعات مالی و عملکردی خود را به صورت مستمر در سامانه جامع اطلاعات ناشران منتشر کنند تا سرمایه گذاران با اطلاع و شناخت کافی نسبت به وضعیت یک شرکت درباره خرید یا فروش سهام آن تصمیم گیری کنند. در صورتیکه شرکت برخلاف قوانین و مقررات اطلاعات خود را منتشر نکند، اعضای هیئت مدیره شرکت مسئول خواهند بود و باید به مراجع قانونی پاسخگو باشند.

۳- حفظ سرمایه در برابر تورم

به طور معمول ارزش پول در طول زمان، کاهش می یابد و با توجه به تورم موجود در اقتصاد در صورتیکه افراد پس اندازهای خود را در جای مناسبی سرمایه گذاری نکنند، ارزش آن هر سال کمتر میشود و سالها بعد ارزش بسیار کمی خواهد داشت. در اینجا میتوانیم نگاهی به بازده بازارهای مالی مختلف طی بیست سال گذشته بیندازیم و ببینیم بازارهای مالی طی سالهای مختلف چه میزان بازده نصیب سرمایه گذاران خود کرده اند.

بازدهی سالانه هر یک از بازارهای مالی در مقایسه با بازار سهام در بازه زمانی ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۷ به شرح جدول زیر است:

سالبانک و اوراق مشارکتسکه بهار ازادیاملاک و زمینبورس و اوراق بهادار
۱۳۷۹۱۹%۳-%۳۲%۶۳%
۱۳۸۰۱۷%۴-%۲۱%۴۴%
۱۳۸۱۱۵%۱۶%۳۷%۵۰%
۱۳۸۲۱۷%۲۲%۳۶%۱۲۸%
۱۳۸۳۱۷%۱۸%۲۲%۱۳%
۱۳۸۴۱۷%۱۸%۱۲%۱۳-%
۱۳۸۵۱۵٫۵۰%۳۵%۱۳%۱۵%
۱۳۸۶۱۵٫۵۰%۲۰%۵۳%۱۷%
۱۳۸۷۱۸%۲۷%۴۳%۱۰%-
۱۳۸۸۱۶%۲۵%۰%۶۲%
۱۳۸۹۱۵٫۵۰%۴۵%۱۰%۸۵%
۱۳۹۰۱۵٫۵۰%۱۱۱%۲۵%۱۳%
۱۳۹۱۲۰%۷۲%۲۴%۵۲%
۱۳۹۲۲۰%۳۰%-۱۳%۱۰۸%
۱۳۹۳۲۰%۱%-۱۵-%۲۱%-
۱۳۹۴۱۹%۴%۰%۲۸%
۱۳۹۵۲۰%۱۷.۵%۵.۵%۵.۵%-
۱۳۹۶۱۵%۳۲%۳۱%۲۴%
۱۳۹۷۱۵%۱۸۰%۸۰%۸۵%

حالا فرض کنید مبلغ یک میلیون تومان را در سال ۱۳۷۹ در هر یک از بازارهای اوراق مشاکت یا بانک، سکه طلا، املاک و زمین و بورس سرمایه‌گذاری کرده‌اید. میانگین بازدهی سالانه و ریسک شما در بازه زمانی ۱۳۷۹ الی ۱۳۹۷ در هر یک از این بازارها به شرح زیر خواهد بود:

بازاربازدهریسک
اوراق مشارکت و بانک۱۷٫۲۰%نزدیک به صفر
سکه بهار آزادی۲۵٫۰۷%کم
املاک و زمین شهری:۲۱٫۷۳%کم
بورس۴۰٫۵۳%متوسط
تورم:۱۸٫۲۷%_

با مقایسه میانگین بازدهی بازار سهام و سایر بازارها در مقایسه با نرخ تورم، می بینید که بازار بورس و اوراق بهادار در مقایسه با رشد تورم از بازدهی مناسب برخوردار بوده و سود کسب شده در این بازار نسبت به تورم سود واقعی است. این در حالی است که مثلا در سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت با نرخ بازدهی ۱۷٫۲۰% با در نظر گرفتن نرخ تورم ۱۸٫۲۷%، سود واقعی منفی خواهد بود. با مقایسه میانگین بازدهی بازار بورس با میانگین بازدهی سایر بازارها، می‌بینیم که میانگین بازدهی بورس در سطح بالاتری قرار دارد.

۴- قابلیت نقدشوندگی خوب

یکی از ویژگی های یک دارایی مالی خوب، این است که قابلیت نقدشوندگی بالایی داشته باشد. یعنی بتوان آن را سریع فروخت و به پول نقد تبدیل کرد. برای هرکسی در طول زندگی ممکن است شرایطی پبش بیاید که نیاز به نقدکردن دارایی های خود پیدا کند. نقدکردن دارایی ها علاوه بر اینکه مشکلات خاص خود را دارد، تیازمند زمان است. برای مثال فروختن یک خانه ۱۰۰ متری یا یک ماشین در کمتر از چند دقیقه یا چند ساعت به قیمت مناسب تقریبا غیرممکن است. اما افرادی که با خرید سهام در بازار سرمایه گذاری می کنند، به طور معمول به محض تصمیم به فروش کافیست وارد حساب آنلاین خود شوند و تقاضای فروش خود را ثبت کنند. حتی در شرایط بحرانی نیز درصورتیکه سهام خود را در قیمتی کمی کمتر از قیمت بازار برای فروش عرضه کنید، در کوتاه ترین زمان ممکن سهم خود را به فروش خواهید رساند. به همین دلیل گفته میشود درجه نقدشوندگی اوراق بهادار نسبت به سایر دارایی ها و سرمایه گذاری ها بالاتر است.

۵- مشارکت در تصمیم گیری شرکتها

سهامداران شرکتها می توانند با حضور در مجامع و شرکت در رای گیری ها به نسبت تعداد سهام و سهمی که در شرکت دارد در تصمیم گیری های شرکت و نحوه اداره آن مشارکت کند. این افراد قادرند با حق رای خود در تعیین اعضای هیئت مدیره و طرحها و برنامه های جدید اظهار نظر کنند و در تعیین میزان پرداخت سود نقدی به سهامداران مشارکت کنند و نقش موثری را در اداره شرکت ایفا کنند.

مشارکت در بازار بورس برای شرکتها چه مزایایی دارد؟

عرضه سهام شرکتها در بورس، چهار مزیت اصلی برای آنها دارد که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت:

۱- امکان تامین آسان منابع مالی

شرکتها معمولا برای گسترش فعالیتهای خود به منابع مالی جدید نیاز دارند. این منابع مالی جدید معمولا یا از بانکها استقراض میشود یا از طریق عرضه سهام تامین میشود. تامین مالی از طریق استقراض مشکلات فراوانی دارد و هزینه های مستقیم و غیرمستقیم بسیاری را به شرکت تحمیل میکند و بازپرداخت وام ممکن است فشار سنگین و ریسک بالایی را به شرکت تحمیل کند. اما در روش عرضه سهام، کافی است شرکت در بورس پذیرش شود و از دید سرمایه گذاران عملکرد و آینده قابل قبولی داشته باشد. در این صورت مورد استقبال سرمایه گذاران بسیاری قرار میگیرد و خیلی زود و با کمترین هزینه منابع مالی مورد نیازش را تامین میکند.

۲- کشف قیمت سهام

شرکتهای تسهیل کننده بسیاری وجود دارند که در پروسه بورسی شدن شرکتها به آنها کمک میکنند تا شرکت به درستی ارزشگذاری شده و سهام آن به بازار عرضه شود.

۳- دریافت معافیت مالیاتی

براساس قانون همه شرکتهایی که در کشور فعالیت میکنند، بخشی از درآمد خود را به صورت مالیات به دولت می دهند. به دلیل نقش موثر بورس در رشد و رونق اقتصادی، قوانین و مقررات متنوعی برای تقویت بازار سهام در نظر گرفته شده است. یکی از این قوانین معافیت مالیاتی برای شرکتهای بورسی است. به این معنا که شرکتهایی که سهام آنها در بورس خرید و فروش میشود، مطابق قانون کمتر از سایر شرکتها مالیات پرداخت میکنند. لذا هزینه های آنها کاهش می یابد و سودشان بیشتر میشود.

۴- کسب اعتماد و شهرت عمومی

همه شرکتها اجازه عرضه سهامشان را در بورس ندارند. شرکتها بورسی معمولا از اعتبار بالایی برخوردارند. سابقه سودآوری خوبی دارند و حداقل سرمایه مشخصی دارند.چنین شرایطی باعث میشود تا عموم مردم به شرکتهای بورسی اعتماد بیشتری کنند. به علاوه چون شرکتهای بورسی در مقایسه با سایر شرکتها از شفافیت بالاتری برخوردارند نهادهای وام دهنده مثل بانک ها، این شرکتها را در اولویت اعطای تسهیلات قرار میدهند.

چگونه وارد بورس شویم و در بازار بورس سرمایه گذاری کنیم؟

خرید و فروش سهام و سایر انواع اوراق بهادار در بورس فقط از طریق کارگزاری ها انجام میشود، همانطور که شما برای نقل و انتقال پول به حساب دیگران باید به یک بانک مراجعه کنید برای خرید و فروش سهام نیز باید به یک کارگزاری مراجعه کنید تا کارگزاری ها امکان دسترسی شما را به سامانه معاملاتی فراهم کنند. قبل از مراجعه به کارگزاری ابتدا باید در سامانه جامع اطلاعات مشتریان یا سجام به آدرس sejam.ir ثبت نام و احراز هویت کنید. خوشبختانه امکان احراز هویت غیر حضوری هم در برخی اپلیکشنهای پرداخت میسر شده است و شما میتوانید از طریق این اپلیکشن ها اقدام به احراز هویت کنید. برای مثال اپلیکیشن سیگنال اولین اپلیکشن است که امکان احراز هویت غیرحضوری را در اپ خود فراهم کرد.  بعد از احراز هویت در سامانه سجام لازم است به یک کارگزاری مراجعه کنید و با دسترسی به سامانه معاملات آنلاین میتوانید خرید و فروش خود را در بورس آغاز کنید و در بازار بورس سرمایه گذاری کنید.

معادل‌ انگلیسی بازار سهام چیست؟

Bourse, Stock Market, Stock Exchange, Exchange

تعداد شرکتها و تعداد سهامداران در بازار سهام چقدر است؟

طبق آمار و گزارشهای ارائه شده از سوی مسئولان سازمان بورس، تا پایان شهریور ماه ۱۳۹۸ سهام بیش از ۶۰۰ شرکت در بازار بورس و فرابورس پدیرش شده و مورد معامله قرار گرفته است. همچنین بیش از ۱۳ میلیون کد سهامدارای نیز به ایرانیان ارائه شده است.

توضیحات مدیر مالی در مورد بازار سهام

ازنظر تاریخی افرادی بودند که به‌منظور خریدوفروش کالاها و سایر سرمایه گذاری ها و برای بحث بر سر معاملات خود در مکان‌های مشخصی یکدیگر را ملاقات می‌کردند. در طول زمان، معامله گران سازمان‌یافته‌تر شدند و پروسه خریدوفروش مدون‌تر شد که درنتیجه به توسعه بازارهایی مثل بازار سهام نیویورک (NYSE) انجامید.

بورسها در همه جای جهان وجود دارند، چند نمونه از معروف‌ترین آن‌ها بازار سهام نیویورک، نزدک و بازار سهام توکیو است. امروزه بسیاری از معاملات بازار سهام با پیشرفته‌تر شدن بازار و قابلیت انجام معاملات عادلانه بدون حضور اعضا در سالن معاملات، به‌صورت الکترونیکی انجام می‌شوند.

همه بازارهای سهام یک سری نیازها و قوانین خاص برای هر شرکتی که می‌خواهد سهام خود را عرضه کند در نظر می‌گیرند. بعضی از بازارها قوانین سخت گیرانه تری دارند، اما یکی از قوانین پایه‌ای برای ورود شرکت ها به بازار سهام ارائه گزارش‌های مالی منظم و گزارش‌های درآمد حسابرسی شده است.

تهیه‌شده در: مدیر مالی

اگر سؤال یا نظری دارید لطفاً در بخش پرسش و پاسخ سوالات مالی مطرح کنید. همین‌طور با اشتراک‌گذاری این نوشته در شبکه‌های اجتماعی شما هم در توسعه دانش مالی و سرمایه گذاری شریک شوید.